İnsanların sık sık karşılaştığı kelimelerden biri olan ütopya nedir bilmeyenlerimiz olabilir. Latince bir kelime olan ütopya, siyasi bir ideal olarak tanımlanan ve tasarlanan hayali bir ülke anlamına gelir. Türkçe’de ise ütopya gerçekleştirilmesi imkansız olan, bilimselliği bulunmayan tasarı ya da düşünce anlamını içermektedir.
Ütopya örnekleri ve hayali ütopya örnekleri son zamanlarda sıklıkla araştırılmakla birlikte tarihte bilinen ilk ütopya ideal devlet tasarımını gerçekleştiren Platon’un Devlet isimli eseri olarak kabul edilir.
Felsefi ütopya örnekleri arasında özel bir yere sahip olan Devlet eserinde insanlar demir, bronz, gümüş ve altın olmak üzere sosyal sınıflara ayrılmışlardır. 50 yıl eğitim gören altın sınıfı mensupları felsefi kral, oligark olurlar. Bilgelikleriyle oligarklar kaynakları adil dağıtırlar ve toplumsal dengeyi sağlarlar. Devlette çok az kanun bulunduğu gibi avukat yoktur. Savaşmak için de vatandaşlar yerine kiralık askerler bulunur. Devlet eseri her ne kadar hayali bir ütopya örneği olarak kabul edilse ve uygulamaya dökülmüş olmasa da temelde insanların hayalindeki devlet anlayışına ışık tuttuğu açıktır.
Ütopya Nasıl Oluşur?
Ütopya denildiğinde çoğu kişinin aklına çeşitli felsefecilerin düşünceleri gelse de kısa ütopya örnekleri ve günümüzdeki ütopya örnekleri oldukça geniş çeşitliliğe sahiptir. Ütopya kavramının çağrıştırdığı felsefeciler arasında Karl Marx yer almaktadır.
Karl Marx’a göre komünist ve sosyalist bir dünya ütopyası en iyi ütopyadır. Bu yapılanma, dünyanın her yerinde eşit ve net gelire sahip bireyler bulunmasını sağlayacaktır. Ne olursa olsun eşit paralar kazanılacak ve herkes mevcut varlığı bölüşecektir. Diğer yandan aralarında felsefecilerin de bulunduğu pek çok kişi bu durumu bir ütopya olarak kabul etmemektedir.
Marx’ın düşüncelerinin ütopya olma nedeni Marx’ın, kitabında hiçbir ülkenin komünist olamayacağını belirtmiş bulunmasıdır. Eğer bir komünizm söz konusu olacaksa bunun dünyanın her yerinde olması gerekir.
Antik Yunan döneminden günümüze kadar gelen pek çok farklı ütopya örneği vardır. Ütopya örneklerinin her biri temelde ütopyayı ele almakla birlikte bu kavramı hepsi değişik şekillerde anlatmaktadır. Ütopyanın anlamlarından biri her insanın gerçek olmasını isteyeceği harika bir ülkenin aslında gerçek olmadığıdır. Diğer bir deyişle ütopya gerçek olamayacak kadar güzel bir ülkeyi temsil eden bir unsurdur. Bu doğrultuda birçok farklı ütopya örneği bulunmaktadır.
Platon’un ütopyası “Ya filozoflar kral olacak ya da krallar bilge olmayı öğrenecek” cümlesi üzerine kuruludur. Thomas More’un ütopyasında ülkelerde herhangi bir sınırlama olmadan sürdürülen bir yaşamdan bahsedilir. Her insanın mutlu olacağı ve her güzel şeyin gerçek olduğu ülkeler olumlu ütopya örnekleri arasında yer alır.
Ütopyanın elbette her zaman olumlu olması beklenemez. Distopya olarak adlandırılan olumsuz ütopya örnekleri de vardır. Distopyalar sınıf ayrılıklarını ve insanların adaletsiz bir şekilde yaşadığı ülkeleri ifade eder. Unutulmaması gereken olumlu ya da olumsuz olması fark etmeksizin ütopyaların gerçek olamayacak kadar aşırı uçlarda olan ülkeler olduğudur.
Hayali Ütopya Örnekleri
Ütopyaları ortaya çıkan çoğunlukla gerçekten nasıl bir dünyada yaşamak istenildiğinin sorgulanmaya başlamasıdır. Şimdi gelelim pek çok kişiye “Keşke!” dedirtmeyi başaran ünlü ütopya örneklerine…
Ütopya
Herkesi bir hayal alemine sürükleyen Thomas More’un Ütopya adlı kitabında özel mülkiyet yoktur ve herkes günde sadece 6 saat çalışır. Hatta sahiplenme duygusunun oluşmasını önlemek için her 10 yılda bir evler değiştirilir. Kolektif bir yaşam hakim olduğu gibi paranın değeri yoktur ve her şey eşit bir şekilde paylaşılır. Hatta yemek yeme ve çocuk bakımı gibi tüm ihtiyaçlar ortak alanlarda karşılanır.
Gökteki Kale (Castle in The Sky)
1986 yapımı bir Hayao Miyazaki filmi olan Gökteki Kale dünyalıların bilmediği bir gökyüzü ülkesi olan Laputa’da geçer. Gökyüzündeki Laputa’nın çevresi tamamen bulutlarla kaplıdır ve ayakları yerden kesen zeplinler vardır. Üzerinde gök bilimciler ile matematikçilerin yaşadığı bu uçan adanın uçmasını sağlayan sahip olduğu mıknatıslardır.
Laputa o zamanların en gelişmiş uygarlığına ev sahipliği yapar. Çok yüksek teknolojiye sahip olan Laputa teknolojisini yeryüzündeki insanlara kıyasla çok ileri noktalara taşımayı başarmıştır.
Pandora / Avatar
Hayali ütopya örnekleri arasında yer alan diğer bir ütopya örneği Pandora / Avatar’dır. James Cameron’un yönetmenliğini yaptığı Pandora / Avatar yağmur ormanlarıyla çevrili Pandora gezegeninde geçer. Doğayla barışık, anaerkil bir kültüre sahip olan Pandora sakinleri ölümle güdülenen insanoğlu düşünüldüğünde doğayla iç içe ve barış dolu bir yaşamın parçası olma isteği uyandırıyor.
Bu aşamada Agnes Heller’in ifadesiyle ütopyanın düzenleyici bir fikir olduğu ve hiçbir düzenleyici fikrin gerçek olasılıklardan kaynaklanan ahlaki sorunları ve ikilemleri halının altına süpürme gücünün olmadığı gerçeği kendini hatırlatıyor.
Kayıp Altın Şehir El Dorado
Güney Amerika’da bulunduğu ve altınla kaplı olduğuna inanılan El Dorado’da yaşayanların altın tozuyla yıkandığına inanılır. Pek çok şarkıya, filme, kitaba ve şiire konu olan Kayıp Altın Şehir El Dorado artık bir mit halini almıştır.
Özellikle 16. Yüzyıl ve sonrasında Güney Amerika’ yı fethederek sömürgeleştiren İspanyol askerlerinin yerli halktan duyduğu “altın şehir” efsanesi zaman içerisinde kulaktan kulağa yayılmış ve günümüze kadar ulaşmıştır.
Bilim adamlarının yaptığı çalışmalar sonucunda 2010 yılında Amazon havzasında bulunan şekiller El Dorado şehrinin kalıntılarıyla ilişkilendirilmeye çalışılmışsa da bu konunun kanıtlanması söz konusu olmamıştır.
